The Dutch and UK governments spent millions on sponsoring the rehabilitation of a crucial road in eastern DRC. Thirteen years after the project was launched, very little has happened. “We are a misery-cliché of decades-long wars, hunger and rape. The world is used to us dying here.”
[Text in Dutch below]
When I first met Byombe in 2010, he had been taken under the wing of Jules, a human rights activist and entrepreneur. Byombe had been working in the illegal mines in Walikale and Jules tried to get young people out of the mines by teaching them to make money in other ways. Byombe ended up in one of his vegetable gardens. I already knew Jules and when I told him about my planned trip to Walikale, he offered Byombe to be my bodyguard. In quiet hours we drank lukewarm beer - there was no electricity for a fridge - and he told me about his life. Always hungry, barely going to school, restless because of the fighting, doing terrible work in the hand-dug mines. His home is not a house, he mused once; it’s Masisi, his village. Attempts to grow vegetables were not a success and most of the young people went back to the mines. It made more money. Byombe left for Goma and started working in Jules' store. Together with his friend Olivier Hangi he started a local aid organisation, based in Masisi. René is their advisor. So they take Route 529 regularly. And so it was together with them as translators, advisors and bodyguards and with Patrick as our driver that I travelled down the road in October 2021 to see it for myself.
'Suddenly they came running at us with their guns screaming. They wanted money. Now. I tried to stay calm, but deep inside I was very afraid. I knew my two friends were just as scared. The men were drunk. They started beating us with their Kalashnikovs. We didn't dare to defend ourselves.' Byombe, a sturdy thirty-something, pulls at his lip for a moment. 'Who it was? I don't know. They might as well have been soldiers as rebels. We were just glad they let us go in the end.'
We are sliding and bumping over the potholes as Byombe tells this story. He talks loudly to be heard over the sound of the engine. We're on our way from Goma to Walikale on Route 529, a road that winds through an idyllic hilly landscape. At one end sits a mine where, until recently, ore for mobile phones was illegally mined.
This will be a true road of peace, said UN representative Alain Dosso in 2008, at the kick-off of the Route 529 rehabilitation works. At the time mud puddles, deep pits, sharp stones, steep ravines and rivers without bridges made it practically impossible for an ordinary passenger car to cover the 230 kilometres from Goma to the Walikale mining area.
Dosso's hopes for peace were understandable. The narrow road ran through one of the poorest and most insecure areas of the world and provided ample space for bandits, illegal commodity traders, soldiers and rebels. At the same time, the road was vital to the isolated area. Because the Dutch government had contributed to the restoration of the road, I wanted to find out, some thirteen years after Dosso’s optimistic speech, whether the road had been improved and whether anything had come of 'the road to peace'.
“We are a misery cliché”
In Goma we rent a sturdy jeep with an equally sturdy driver, Patrick. We don't want to run the risk of breaking down somewhere halfway, or getting stuck in the mud. The first 15 kilometres go well, but the further we get from Goma, the worse the road becomes. I can see some drainage ditches here and there, and concrete reinforcements, but the speedometer doesn't go above 25 kilometres per hour because of the mud and potholes. In some places we have to manoeuvre carefully past large cracks and holes where the road is falling away.
Near the village of Nyakajanga, we see an old lady carefully wading barefoot through the brownish-yellow water. She clutches her skirts to lift them clear of our bow wave. A motorbike with two soldiers on the back bravely looks for a way through the muddy stream. Near the river stand two large pillars, lost in the landscape. The Congolese government claims there is a bridge across the Osso River here, but the inhabitants of Nyakajanga know better. When the water is high they carry people on their backs to the other side, while tracks left by trucks, mopeds and four-wheel drives reveal the best route across the river. We can get to the other side easily; the rainy season has only just begun. “It will look very different when we go back in a few weeks”, Byombe broods. “Then we'll have to see how to get through this.”
The poor condition of the road has major consequences. People die trying to get to the hospital. The often-rickety trucks get stuck in the mud and their perishable loads rot. Stalled cars regularly block the road for hours at a time, and markets are often inaccessible. The unsafe situation also brings dangers beyond the temporal, too. Rebels and soldiers in equal measure use the road to extort people at roadblocks. Vulnerable groups such as young girls and the elderly avoid the road entirely. My companions are disappointed by a world that does not care about the problems of their beloved region. Byombe remarks, “We are a misery-cliché of decades-long wars, hunger and rape. The world is used to us dying here.”
Too unsafe
We reach our first stop after four hours; we have covered sixty kilometres. It will also be our last stop for the day. Driving further is too dangerous, says the military commander of Masisi village. Since May 1 2021, the provinces of Ituri and North Kivu have been under martial law. This means that not only the provinces but also their villages are under military rule.
We sleep in the thick-walled parish house. As is common of religious missions across the region and country, rooms are available for rent. Seventeen dollars a night, cheap for the aid workers, but unaffordable for the displaced. Instead, they pitch ramshackle tents right next to the parish in a huge camp. In the serene green courtyard, the voices and cries of the children can be heard all day long.
The government does nothing
My supervisors think we should talk to the camp leader, who keeps an 'office' on a small piece of land in the open air. There is a wooden bench and some chairs. Children with bulging navels and fat bellies typical of malnourishment stand behind the fences. Some have skin diseases, also caused by their hunger. The camp leader beckons one of the little ones, grabs their arm and shows the wrinkled, scaly skin. The child accepts this impassively.
The camp leader takes us to the home of a lady called Marie. Her husband was murdered two months ago and Marie and her children had to watch, says the camp leader bluntly. He betrays little emotion as he says this.
“The government is not doing anything, it is letting us die.”
Marie and her four children sleep under a leaky tent canvas, and she cooks outside in the rain and mud. She stands on a narrow, steeply-sloping path which passes right in front of her hut. Her three children clutch a can containing some rice and carrots. They are covered in mud from head to toe. "We have left our village three times already”, says Marie. “When we hear shooting, we run away fast. I don't know who is shooting. It has happened so many times that we don't dare to go back. They say the president's soldiers protect us from the rebels. But I am afraid of all the men.” She speaks in a monotone voice. “To them we are animals. They do with us what they want. Even here in the camp.”
She looks around nervously as gradually more and more people gather around her. Finally she stops speaking; she doesn't dare anymore. A tall man takes over from her. “The government is not doing anything, it is letting us die. Our president travels around the world with 600 people. That costs a fortune. We have nothing here. No food, no house, no job.” There is loud applause from the assembled audience. According to the camp administration, there are 4735 people in this camp today. Among them are 1617 children, 40 disabled people, 128 widows and 54 pregnant women. When will these numbers begin to matter?
The road is a black hole
Donors saw the importance of the road from Goma to Walikale: the region’s economy and security would benefit enormously if the route were passable. From 2002 onwards efforts were made to improve the road. The UN, aid agencies, the United Kingdom, the Netherlands and others all ploughed resources in. The total invested in the road over the years is unknown, though it’s certainly a fortune. Even UNOPS, the executive organisation of the UN, does not know. The British government’s since-shuttered development arm, DIFD, calculated that refurbishing would cost an average of about $42,000 per kilometre. That was in 2016.
Byombe has to laugh: “Some of the money went into big pockets, of course. Everyone knows that many companies only get contracts if they are willing to issue invoices for work that was never done. In large projects, companies are even set up especially for this purpose.”
Those in charge of the work also blame delays and cost overruns on the rebels and on insecurity. But Heritier, the spokesman for a local militia, thinks this is nonsense. “They use us as an excuse to do nothing and take the money”, he says.
The road’s construction is also plagued by the heavy rains which hammer this landscape during the two annual rainy seasons. “Then newly built bridges, dams and gutters are swept away”, says Robert Ngangue, of Monusco. Some sections of Route 529 have already subsided or are about to. “At any moment, a section of the road could disappear.”
For $3 a day, local cantonment workers employed through the Cash for Work program work to keep the road passable. Armed with spades, they use soil and stones to maintain the sixty kilometres of road between Sake and Masisi. “To be honest, it doesn't make much sense,” says Jules, one of the road workers. He wears an orange overall and black cap boots. “I live a few kilometres from here and was able to sign up. I did it because it pays. Honestly, you don't get far with a shovel, you need big shovels.”
The blue cases
The hospital at Masisi village is the only functioning hospital for miles around, and it is accessible via a series of temporary wooden bridges built by Doctors Without Borders Belgium. Their cars couldn't get to the hospital because of the deep gullies, so they started making the bridges themselves.
The director of the hospital in Masisi looks grim. His clinic treats people with bullet wounds, cholera, diarrhoea, malaria, traffic injuries and just about everything else. Their journey to the hospital often worsens their condition. “People don't dare travel at night. Anyone with a uniform is armed and dangerous. Many people come on foot because they have no money for transportation. If they are very sick, they are carried to the hospital by relatives on their backs. Especially for pregnant women, it is a disaster. Just yesterday a newborn child died a few minutes after arriving. Last week we had three 'blue cases’- that's what we call the people who are brought into our hospital lifeless.”
Doctors Without Borders Belgium is the only aid organisation visible and active throughout the area. They provide free aid in the camps, as well as operating an ambulance service, giving free medicines and equipment to the hospital and even providing per diems for the hospital staff. The hospital director says, “Without them, we would have been closed a long time ago. The state does nothing for us.”
“And then there's another problem,” he adds, showing us out to the side of the hospital. “A few years ago there was a path a few metres wide here. Now it's a metre at most. We are in danger of collapsing into the ravine because of the erosion.”
The village is sinking
This problem affects the whole village, because Masisi is perched on steep hillsides and the rain erodes them, destroying the houses along with sections of Route 529. The problem is exacerbated by an earlier attempt at a solution: concrete drains were built running steeply from top to bottom to carry away rainwater, but instead they allow water to travel down at such speed that at the bottom of the hills, large sections are swept away. “Here there were stores. We put down sandbags, but it doesn't really help. If nothing is done, I give it another year, two years at most, before this road is no longer usable in some places. It’s an unmitigated disaster.”
He takes us to a small wooden house, built by an aid organisation for old people. “Originally Grandma had a hut made of straw, but now she has a good roof over her head”, the mayor says happily. But Grandma is not completely satisfied with her new home. “Now it's all right,” she tells Byombe, “but later when the rains come, I won't be able to leave my house because the roads are too narrow, too steep and too muddy. I admired her. I clung to Byombe throughout the tour but still ended up in the mud five times.
At the end of our trip around the village we visit the elders of the village. They welcome us with dancing and singing but they have a heartbreaking story. Sometimes they are kidnapped to cook and wash for the rebels. Those who can no longer work are simply left behind in the bush. They try to make a little money by weaving baskets, but no one in Masisi has money to buy a basket. They try to sell fritters, but often the flour is all they have for a meagre meal. Most of the group of elderly people we met are scrawny and thin.
No idea how much money
After 14 days, we take stock. We sit under a corrugated iron roof in the courtyard of the parish with bottles of beer and Fanta. It is pouring rain. At this point we’ve spoken with market women, school principals, local chiefs, children, local and international NGOs, the UN peacekeeping force Monusco, students and rebels. We’ve seen with our own eyes the miserable condition of the road. We saw the roadblocks of rebels or soldiers. We’ve seen how a truck from Doctors Without Borders got stuck in the mud and blocked the road for hours. We’ve seen how the Congolese army moved, with three soldiers per moped. We’ve seen how rebels strolled along the road in messy groups. We’ve seen young children carrying thick poles of bamboo on their backs. We’ve seen groups of refugees, mostly barefoot. We’ve seen hungry children. Frightened elderly people. We could not see what the situation was like closer to Walikale because the road is too unsafe.
As for the first part of my quest, I can be brief: the road is largely impassable, especially in the rainy season. From Masisi village, it is insecure. This has huge consequences for the economy and social cohesion. The army, Monusco and aid organizations have great difficulty reaching the isolated areas. How much money has been involved so far? No agency can give me reliable figures.
Is it a path of peace? In short, no. Is there hope for the near future? I have not been able to detect it.
In 2023 there will be presidential elections in the Democratic Republic of the Congo. These votes will probably bring little change for Route 529 and its users. But what would it mean for the area if the road were paved in the foreseeable future? During a specially-organised meeting in Masisi village about the meaning of the road, 25 local aid organisations all took turns in imagining what a proper road would bring.
'More trips to the market’.
'More work.’
'Fewer deaths.’
'More medicines.’
'A celebration for pregnant women.’
'More security.’
'More customers.’
'More trips to Goma.’
'Fewer rapes.’
'More money.’
...
'More babies.’
There is loud laughter.
My conclusions
Was I able to find out if the money for improvements to Route 529 was well spent?
No, I have not even been able to find out exactly how much money was spent and by whom.
The goal of the road improvements was to generate more economic activity and to promote more safety in the area.
What is certain is that the latter goal has not yet been met- anecdotal evidence suggests that safety has decreased rather than increased. Indeed, even the largest donors, the Netherlands ($12 million) and the United Kingdom ($18 million) could not provide concrete figures on the results achieved. UNOPS sent the Netherlands a concluding report, but it did not substantiate the figures it mentioned. There were no statistics available about the increase in economic activity, and nor were there any complete lists of companies that carried out the works. Furthermore, they could also not give any information regarding whether local workers had been employed. The figures I was given were from 2016, while officially the project ran until 2018.
Is the road functioning?
No, large sections are impassable due either to insecurity or to poor road conditions. In October 2021 the distance between Goma and Masisi village (60 kilometres) took us four hours, which equates to 15 kilometres per hour. The route was reasonable, though the rainy season had only just begun. We could not drive beyond Masisi village because of the security situation.
Can the road be improved in the near future?
No, not as long as insecurity persists, as long as there are minerals in the ground, as long as countries, companies, rebels and soldiers are fighting over coltan, cassiterite, gold and diamonds, it is not going to happen.
Are the international aid agencies important?
Their money is important. If they organised operations from their Western headquarters it would save enormous sums on offices, jeeps, per diems, security, hazard pay and airfares. Those sums could be spent on strengthening local structures, authorities and long-term projects. Then housing and food prices in Goma might also reduce. Goma has one of the highest densities of international aid organisations in the world.
Can the Congolese government do anything?
No. On the contrary, it is corrupt, powerless, sells mining concessions at a bargain and allows illegal trade in raw materials. The government's latest decision is to put large parts of the Congolese jungle up for sale to companies that want to drill for oil.
Can the UN peacekeeping force do anything?
No. The UN peacekeeping force does not have a sufficient mandate to protect the population, and it consists mostly of soldiers from nations with no relationship to the Congolese people. Monusco has seen increasing hostility from the Congolese population in recent years, while the M23 rebels are conquering more and more territory. Resistance to Monusco culminated in late July 2022 in the storming of some Monusco bases, resulting in the deaths of several dozen people, most of them Congolese. People are afraid that Goma will fall to M23, which is well-armed and well trained, thanks to support from neighbouring Rwanda.
This publication was produced with support from the Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten and the EU Journalismfund.
---
De regeringen van Nederland en het Verenigd Koninkrijk steunden het herstel van een cruciale weg in het oosten van de DRC met miljoenen. Dertien jaar na de kickoff is er nauwelijks iets veranderd. “We zijn een misère cliché van tientallen jaren oorlog, honger en verkrachting.”
Ik ontmoette Byombe voor het eerst in 2010. Hij had gewerkt in de illegale mijnen in Walikale en was onder de hoede genomen door Jules, mensenrechtenactivist én ondernemer. Jules probeerde jonge mensen uit de mijnen te krijgen door ze te leren op een andere manier geld te verdienen. Byombe kwam in een van zijn moestuinen terecht. Jules kende ik al en toen ik vertelde ove mijn voorgenomen reis naar Walikale, ‘kreeg’ ik Byombe als bodyguard. In rustige uurtjes dronken we lauw bier, elektriciteit voor een koelkast was er niet; en vertelde hij me over zijn leven. Altijd honger, nauwelijks naar school, opgejaagd vanwege de gevechten, het verschrikkelijke werk in de zelf gegraven mijngangen. Zijn thuis is niet een huis, maar Masisi, zoals hij een keer mijmerde. Met de moestuinen is het uiteindelijk niets geworden, de meeste jongeren gingen terug naar de mijnen, dat verdiende beter. Byombe vertrok naar Goma, ging werken in de winkel van Jules. Samen met vriend Olivier Hangi startte hij een lokale hulpverleningsorganisatie, met als uitvalsbasis Masisi-dorp. René is hun adviseur. Zij gaan dus regelmatig over Route 529. Samen met hen als vertalers, adviseurs en bodyguards en met chauffeur Patrick reisde ik in oktober 2021 over de weg.
‘Opeens kwamen ze met hun geweer schreeuwend op ons afgerend. Ze moesten geld hebben. Nu. Ik probeerde rustig te blijven, maar heel diep van binnen was ik heel erg bang. Ik wist dat mijn twee vrienden net zo bang waren. De mannen waren dronken. Ze begonnen ons te slaan met hun kalashnikovs. Wij durfden ons niet te verdedigen.’ Byombe, een stevige dertiger, trekt even met zijn mond. “Wie het waren? Ik weet het niet. Het kunnen net zo goed soldaten als rebellen zijn geweest. Wij waren allang blij dat ze ons uiteindelijk lieten gaan.”
We hotsen en botsen over de kuilen als Byombe dit verhaal vertelt. Hij praat hard om boven het geluid van de motor te komen. We zijn onderweg van Goma naar Walikale over Route 529, een weg die zich slingert door een paradijselijk heuvellandschap met aan het einde een tinmijn waar tot voor kort illegaal erts voor onze bloedmobieltjes werd gedolven.
Het moest een echte weg van de vrede worden, aldus VN-vertegenwoordiger Alain Dosso in 2008, bij de aftrap van de herstelwerkzaamheden van Route 529. Modderpoelen, diepe kuilen, scherpe stenen, steile ravijnen en rivieren zonder brug, maakten het voor een gewone personenauto praktisch onmogelijk om de 230 kilometer van Goma naar mijngebied Walikale te overbruggen.
De hoop van Dosso op vrede was te begrijpen. De smalle weg liep door een van de armste en onveiligste gebieden ter wereld en bood ruim baan aan bandieten, illegale handelaars in grondstoffen, soldaten en rebellen. Tegelijkertijd was de weg van levensbelang voor het geisoleerde gebied. Omdat Nederland had meebetaald aan het herstel van de weg wilde ik op deze tocht, zo’n dertien jaar na de aftrap van Dosso, ontdekken of de weg daadwerkelijk was verbeterd én of er iets terecht was gekomen van ‘de weg van de vrede’.
We zijn een ellende-cliché
In Goma huren we een stevige jeep, met een al even stevige chauffeur, Patrick. We wilden niet het risico lopen ergens halverwege, een niet te repareren motorpech te krijgen of in de modder te blijven steken. De eerste 15 kilometer verloopt voorspoedig, maar hoe verder we van Goma komen, hoe slechter de weg. Ik zie hier en daar wel wat afwateringsgoten, en betonnen versterkingen, maar de snelheidsmeter komt vanwege de modder en de kuilen niet boven de 25 kilometer per uur. Op sommige plekken moeten we voorzichtig manoeuvreren langs grote scheuren en verzakkingen.
Bij het dorpje Nyakajanga zien we een oude mevrouw voorzichtig op blote voeten door het bruingele water waden. Ze houdt haar rokken omhoog. Een motard met twee soldaten achterop zoekt met iets meer durf zijn weg door de modderstroom.
Vlakbij de rivier staan twee grote pilaren verloren in het landschap. Volgens de Congolese overheid ligt hier een brug over de rivier Osso. De inwoners van Nyakajanga weten beter. Zij brengen bij hoog water mensen op hun rug naar de overkant en ze laten vrachtwagens, brommers en fourwheel drives zien wat dwars door de rivier, de beste route naar de overkant is. Wij kunnen gemakkelijk naar de overkant; het regenseizoen is nog maar net begonnen. “Het ziet er heel anders uit als we over een paar weken teruggaan”, sombert Byombe. “Dan moeten we nog maar zien hoe we hier doorheen komen.”
De slechte staat van de weg heeft grote gevolgen. Mensen gaan dood omdat ze te laat aankomen bij het ziekenhuis. De vaak gammele vrachtwagens raken vast in de modder zodat hun ladingen wegrotten. Regelmatig blokkeren vastgelopen auto’s urenlang de weg. De markten zijn vaak onbereikbaar. Maar ook de onveilige situatie heeft gevolgen. Rebellen en soldaten gebruiken de weg om mensen af te persen bij wegblokkades. Kwetsbare groepen, zoals jonge meisjes en ouderen mijden de weg. Rebellen en soldaten gebruiken de weg om mensen af te persen bij wegblokkades.’ Mijn begeleiders zijn teleurgesteld in de wereld die zich niet interesseert voor de problemen van zijn geliefde streek. Byombe: “We zijn een ellende-cliché van decennia-durende oorlogen, honger en verkrachtingen. De wereld is eraan gewend dat we hier doodgaan.”
Te onveilig
We bereiken onze eerste stop na vier uur; we hebben zestig kilometer afgelegd. Het zal ook onze laatste stop worden. Verder rijden is veel te gevaarlijk, zegt de militaire commandant van Masisi-dorp. Sinds 1 mei 2021 kennen de provincies Ituri en Noord-Kivu de staat van beleg. Dat betekent dat niet alleen de provincies maar ook alle dorpen onder militair bestuur staan.
We slapen in het stevig ommuurde parochiehuis. Net als bij veel andere parochies zijn ook hier kamers te huur. Zeventien dollar per nacht, goedkoop voor de hulpverleners, onbetaalbaar voor de ontheemden. Die slapen in wrakke tentjes pal naast de parochie in een enorm kamp. Op de serene groen beplante binnenplaats van de parochie zijn de stemmen en het gehuil van de kinderen de hele dag te horen.
De duizenden ontheemden zijn grootgebruiker van Route 529. Langs de route liggen tentenkampen als witte vlekken in een groen landschap. De tachtigduizend ontheemden in de streek Masisi die de afgelopen maanden hun huis moesten verlaten, hebben geen boodschap aan de slechte staat van de weg. Zij zijn bezig met overleven. In en om hun dorpen wordt gevochten en ze kunnen hun velden niet bewerken. Gevolg? Zaaien en oogsten is onmogelijk en dus wordt er honger geleden.
De overheid doet niets
Mijn begeleiders vinden dat we moeten praten met de kampleider. Die houdt ‘kantoor’ op een klein lapje grond in de buitenlucht. Er staan een houten bank en wat stoelen. Kinderen met uitpuilende navels en dikke buiken van de honger staan achter de hekken. Sommigen hebben een huidziekte, ook veroorzaakt door de honger. De kampleider wenkt een van de kleintjes, pakt het armpje en laat het gerimpelde, schilferige velletje zien. Het kindje laat het gelaten toe.
De kampleider neemt ons mee naar het hutje van Marie, dat zij aan zij staat met dat van de buren. Haar man werd twee maanden geleden vermoord terwijl Marie en haar kinderen moesten toekijken, zegt de kampleider plompverloren en uiterlijk onbewogen.
“De overheid doet niets, die laat ons creperen.”
Marie en haar vier kinderen slapen onder een lekkend tentzeil en ze kookt buiten, in de regen en de modder. Ze staat op een smal, steil aflopend paadje, vlak voor haar hut. Haar drie kinderen houden een blikje vast met daarin wat rijst en wortelen. Ze zitten van top tot teen onder de modder. Marie: “We zijn al drie keer uit ons dorp vertrokken. Als we horen schieten, dan lopen we hard weg. Ik weet niet wie er schieten. Het is zo vaak gebeurd, dat we niet meer terug durven. Ze zeggen dat de soldaten van de president ons beschermen tegen de rebellen. Maar ik ben bang van alle mannen.” Ze spreekt met een monotone stem. “Voor hen zijn we dieren. Ze doen met ons wat ze willen. Ook hier in het kamp.” Ze kijkt schichtig om zich heen want langzamerhand komen er steeds meer mensen om haar heen staan. Marie klemt haar lippen op elkaar; ze durft niet meer. Een lange man neemt het brutaal van haar over. “De overheid doet niets, die laat ons creperen. Onze president reist met 600 mensen de wereld over. Dat kost een fortuin. Wij hebben hier niets. Geen eten, geen huis, geen werk.” Er klinkt luide bijval. In dit kamp verblijven vandaag 4735 mensen volgens de kampadministratie. Daaronder 1617 kinderen, 40 gehandicapten, 128 weduwen en 54 zwangere vrouwen. Zou iemand het natellen?
De weg is een zwart gat
Donoren zagen het belang van de weg van Goma naar Walikale: de economie en de veiligheid zouden enorm profiteren als de route goed berijdbaar zou zijn. Vanaf 2002 zijn er dan ook pogingen ondernomen om de weg te verbeteren. Door de onder andere de VN, door hulporganisaties, door het Verenigd Koninkrijk, door Nederland. Hoeveel geld er door de jaren heen in de weg is gestoken, weet ook UNOPS niet, de uitvoerende organisatie van de VN. De Engelse overheidsorganisatie DIFD berekende dat het opknappen per kilometer gemiddeld zo’n 42.000 dollar zou kosten. Dat was in 2016.
Byombe moet lachen: “Een deel van het geld is natuurlijk in grote zakken verdwenen. Iedereen weet dat een aantal bedrijven pas een opdracht krijgt als ze bereid zijn facturen uit te schrijven voor werk dat nooit is verricht. Bij grote projecten worden zelfs speciaal hiervoor bedrijven opgericht.”
Uitvoerders wijzen ook graag naar de rebellen en de onveiligheid. Daardoor zou slechts beperkt aan de weg gewerkt kunnen worden. Maar Heritier, woordvoerder van een lokale militie, vindt dat onzin. “Ze gebruiken ons als smoes om niets te doen en wel het geld aan te nemen.”
Nog een reden waarom het maar niet wil lukken met de weg zijn de heftige regens tijdens de twee jaarlijkse regenseizoenen. “Dan worden pas gebouwde bruggen, dammen en goten weggeslagen, aldus Robert Ngangue, van Monusco. Sommige delen van Route 529 zijn al weggezakt of staan op het punt weg te zakken. ‘Op elk moment kan een deel van de weg verdwijnen.”
Lokale kantonniers proberen voor 3 dollar per dag, via het programma Cash for Work, de weg berijdbaar te maken of te houden. Gewapend met een spa moeten ze met grond en stenen de zestig kilometer weg tussen Sake en Masisi zien te onderhouden. “Eerlijk gezegd heeft het niet zoveel zin”, zegt wegwerker Jules. Hij draagt een oranje overall en zwarte kaplaarzen. “Ik woon een paar kilometer hier vandaan en kon me aanmelden. Ik heb het gedaan, omdat het betaalt. Eerlijk gezegd kom je niet ver met een schop, je hebt grote schuivers nodig.”
De blauwe gevallen
Het ziekenhuis van Masisi-dorp is het enige functionerende ziekenhuis in de wijde omtrek. Het is te bereiken via een aantal houten noodbruggetjes die werden aangelegd door Artsen zonder Grenzen België. “Hun auto’s konden niet meer bij het ziekenhuis komen vanwege de diepe geulen, toen zijn ze zelf maar de bruggen gaan maken”.
De directeur van het ziekenhuis in Masisi kijkt grimmig. Ook zijn patiënten zijn grootgebruikers van route 529. Ze komen met kogelwonden, cholera, diarree, malaria, of werden gewond na een wegongeluk. Lang niet altijd komen ze op tijd. “Mensen durven ’s nachts niet te reizen. Iedereen met een uniform is gewapend en gevaarlijk. Veel mensen komen te voet omdat ze geen geld hebben voor transport. Als ze heel ziek zijn, worden ze door familie op de rug naar het ziekenhuis gedragen. Vooral voor zwangere vrouwen is het een ramp. Gisteren nog stierf een pasgeboren kindje enkele minuten na aankomst. Vorige week hadden we drie ‘blauwe gevallen’, zo noemen we de mensen die levenloos in ons ziekenhuis worden gebracht.”
Artsen zonder Grenzen België is de enige hulporganisatie die overal in het gebied zichtbaar én actief is. Ze verlenen gratis hulp in de kampen, hebben een ambulancedienst, geven gratis medicijnen en apparatuur aan het ziekenhuis en zorgen zelfs voor dagvergoedingen voor het ziekenhuispersoneel. De ziekenhuisdirecteur: “Zonder hen waren we allang dicht geweest. De staat doet niets voor ons.”
“En dan is nog een probleem”, zegt de directeur, als hij naar buiten loopt naar de zijkant van het ziekenhuis. “Een paar jaar geleden lag hier nog een pad van een paar meter breed. Nu is het hooguit een meter. We lopen het risico om het ravijn in te storten vanwege de erosie.”
Het dorp zakt weg
Het is een probleem dat heel het dorp raakt. Masisi-dorp is gebouwd tegen steile heuvelwanden. De burgemeester laat de grootste knelpunten zien: huizen die op het randje van het ravijn staan, route 529 die op een aantal punten is gehalveerd. Het probleem wordt verergerd door een eerdere oplossing: betonnen afvoerkanalen die steil van boven naar beneden lopen en waarbij het water tijdens een stortbui met zoveel kracht neerstort dat onderaan de heuvels grote delen wegslaan. “Hier stonden winkeltjes. We hebben zandzakken neergelegd, maar echt helpen doet het niet. Als er niks gebeurt geef ik het nog een jaar, twee jaar hooguit, voordat deze weg op sommige plekken niet meer bruikbaar is. Een regelrechte ramp.” Hij neemt ons mee naar een klein houten huisje, gebouwd door een hulporganisatie voor oude mensen. Oorspronkelijk had oma een hutje van stro, nu heeft ze een goed dak boven haar hoofd, zegt de burgemeester vergenoegd. Maar oma is niet helemaal tevreden met haar nieuwe huisje. “Nu gaat het allemaal nog wel”, zegt ze tegen Byombe, “maar straks als de regentijd doorzet, kan ik mijn huis niet uit, omdat de weggetjes te smal, te steil en te modderig zijn”. Ik heb bewondering voor de oude vrouw. Ik heb me de hele rondleiding vastgeklampt aan Byombe maar belandde desondanks vijf keer in de modder.
Aan het eind van de rondleiding gaan we naar de ouderen van het dorp. Die verwelkomen ons met dans en gezang, maar hebben een hartverscheurend verhaal. Soms worden ze ontvoerd om te koken en te wassen voor de rebellen. Wie niet meer werken kan, wordt gewoon achtergelaten in de bush. Ze proberen een beetje geld te verdienen met het vlechten van manden, maar eigenlijk is er in Masisi niemand die geld heeft om een mand te kopen. Ze proberen beignets te verkopen, maar vaak wordt het meel gebruikt voor een schamele maaltijd. De meeste ouderen zijn broodmager.
Geen idee hoeveel geld
Na 14 dagen maken we de balans op. We zitten onder een golfplaten afdak op de binnenplaats van de parochie, met flessen bier en fanta’s. Het stortregent. We spraken met marktvrouwen, met schooldirecteuren, met lokale chefs, met kinderen, lokale en internationale NGO’s, met de VN-vredesmacht Monusco, met studenten en rebellen.
We zagen met eigen ogen de belabberde staat van de weg. We zagen de wegversperringen van rebellen of soldaten. We zagen hoe een vrachtwagen van artsen zonder grenzen vast kwam te zitten in de modder en de weg voor uren blokkeerde. We zagen hoe het Congolese leger zich verplaatste: met drie soldaten per brommer. Ik zag hoe rebellen in slordige groepjes over de weg slenterden. We zagen hoe jonge kinderen dikke staken bamboe op hun rug droegen. We zagen groepjes vluchtelingen, meestal op blote voeten. We zagen hongerige kinderen. Bange bejaarden. We konden niet zien hoe de situatie was tot aan Walikale, omdat de weg te onveilig was.
Wat betreft het eerste deel van mijn zoektocht kan ik kort zijn: de weg is grotendeels onbegaanbaar, zeker in het regenseizoen. Na Masisi-dorp is het onbegaanbaar vanwege de onveiligheid. Het heeft enorme consequenties voor de economie en de sociale samenhang. Het leger, Monusco en hulporganisaties hebben grote moeite de geisoleerde gebieden te bereiken. Hoeveel geld er tot nu toe mee is gemoeid? Geen enkele instantie kan mij betrouwbare cijfers geven.
Is het een weg van vrede? Ook daarover kan ik kort zijn: nee. Is er hoop voor de nabije toekomst? Ik heb het niet kunnen bespeuren.
In 2023 zijn er presidentsverkiezingen in Congo. Voor Route 529 en haar gebruikers zullen ze waarschijnlijk weinig verandering brengen. Maar wat zou het betekenen voor het gebied als de weg binnen afzienbare tijd wél geasfalteerd zou zijn? Tijdens een speciaal georganiseerde bijeenkomst in Masisi-dorp over de betekenis van de weg, weten alle 25 lokale hulporganisaties het precies:
‘Vaker naar de markt’.
‘Meer werk’.
‘Minder doden’.
‘Meer medicijnen.’
‘Een feest voor zwangere vrouwen.’
‘Meer veiligheid.’
Meer klanten.’
‘Vaker naar Goma’.
‘Minder verkrachtingen.’
‘Meer geld’.
…
‘Meer babies’.
Er klinkt luid gelach.
Mijn conclusies
Heb ik kunnen uitvinden of het geld voor verbeteringen aan Route 529 goed besteed is?
Nee, ik heb niet eens uit kunnen vinden hoeveel geld precies is uitgegeven en door wie. Doel van de wegverbeteringen was het genereren van meer economische activiteiten en meer veiligheid in het gebied. Zeker is dat het laatste doel nog niet is gehaald. De veiligheid is afgenomen in plaats van groter. Sterker, ook de grootste donors, Nederland (12 miljoen dollar) en het Verenigd Koninkrijk (18 miljoen dollar) konden geen concrete cijfers geven over behaalde resultaten. UNOPS stuurde Nederland een afsluitende rapportage, maar daarin wordt geen onderbouwing gegeven van de cijfers die erin worden genoemd. Er waren geen cijfers over verhoging van economische activiteiten, ook waren er geen volledige lijsten met bedrijven die de werken hebben uitgevoerd. Verder konden ze ook geen informatie geven of lokale arbeiders. waren ingezet. De cijfers die ik kreeg dateren van 2016, officieel liep het project tot 2018.
Functioneert de weg?
Nee, grote delen zijn onbegaanbaar. Hetzij door de onveiligheid, hetzij door erosie en modder. In oktober 2021 deden we over de afstand Goma-Masisi-dorp (60 kilometer) vier uur, dat is dus 15 kilometer per uur. Het traject was redelijk, het regenseizoen was nog maar net begonnen.
Wij konden niet verder rijden dan Masisi-dorp vanwege de veiligheidssituatie.
Kan de weg in de nabije toekomst worden verbeterd?
Nee, zolang de onveilige situatie bestaat, zolang er mineralen in de grond zitten, zolang landen, bedrijven, rebellen en soldaten vechten om coltan, cassiteriet, goud en diamanten, gaat dat niet lukken.
Zijn de internationale hulporganisaties belangrijk?
Hun geld is belangrijk. Als ze vanuit hun Westerse hoofdkantoren de activiteiten zouden organiseren bespaart dat enorme sommen aan kantoren, jeeps, per diems, beveiliging, gevarengeld, vliegtickets. Die sommen kunnen worden besteed aan het versterken van lokale structuren en overheden en langlopende projecten. Dan kunnen in Goma ook de huizen- en voedselprijzen naar beneden.
Goma is een van de gebieden met de meeste internationale hulporganisaties. ter wereld.
Kan de Congolese overheid wat doen?
Nee, integendeel. Die is corrupt, machteloos, verkoopt mijnconcessies voor een prikje en laat illegale grondstoffenhandel oogluikend toe. De laatste ‘stunt’ van de overheid is om grote delen van het Congolese oerwoud in de verkoop te doen voor bedrijven die naar olie willen boren.
Kan de VN-vredesmacht wat doen?
Nee. De VN-vredesmacht heeft onvoldoende mandaat om de bevolking te beschermen. Het bestaat merendeels uit soldaten die weinig affectie hebben met de Congolese bevolking (Pakistan, India, Bangladesh). Monusco roept de laatste jaren steeds meer verzet op van de Congolese bevolking. De rebellengroep M23 verovert steeds meer terrein en de mensen zijn bang dat Goma opnieuw door M23 wordt veroverd. M23 is goed bewapend en goed getraind, dankzij buurland Rwanda. Het verzet tegen Monusco culmineerde eind juli 2022 in bestormingen van MOnusco-bases, daarbij vielen enkele tientallen doden, de meeste Congolezen. M23 verovert steeds meer terrein en de mensen zijn bang dat Goma opnieuw door M23 wordt veroverd. M23 is goed bewapend en goed getraind, dankzij buurland Rwanda. In 2013 maakte de speciale eenheid van de VN een einde aan M23.
Deze publicatie kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en journalismfund.eu.
