English below
Achtergronden bij het programma van de 5e ZAM Nelson Mandela Lezing
Vertaalde teksten, zowel in Engels als Nederlands, alsmede een video-opname van dit programma, komen zo snel mogelijk online beschikbaar op www.zammagazine.com
“But, if needs be, for this ideal I am prepared to die”
Het programma opent met een korte passage uit het 6 uur durende slotbetoog van Nelson Mandela tijdens het proces dat hem en 8 anderen in 1964 tot levenslange gevangenisstraffen veroordeelde. De foto is van ANC ‘hoffotograaf’ Eli Weinberg.
Nelson Mandela kwam na 27 jaar vrij in februari 1990. Vier maanden later bezocht hij Amsterdam en bedankte hij vanaf het balkon van de Stadsschouwburg (nu ITA) naar schatting twintigduizend mensen voor de solidariteit met de anti-apartheidsstrijd.
Op het Gijsbrechtbordes kun je zijn toespraak uit 1990 terugluisteren.
*
Onze host: Ikenna Azuike
Net als bij de vierde editie van de lezing wordt het programma gepresenteerd door de Nigeriaans-Britse journalist, presentator en documentairemaker Ikenna Azuike. Zijn recente VPRO televisieserie De Afro-Europeaan werd ontvangen met lovende recensies.
*
Opening door Burgemeester Femke Halsema
Halsema is lid van het Comité van Aanbeveling van de ZAM Nelson Mandela Lezing. Met haar betrokkenheid treedt zij in de voetsporen van Ed. Van Thijn onder wiens burgemeesterschap Amsterdam tot ‘anti-apartheidsstad’ werd uitgeroepen en Eberhard van der Laan die onder meer sprak bij het eerbetoon aan de in 2013 overleden Nelson Mandela.
Femke Halsema werd zeer onlangs verkozen tot Beste Bestuurder van 2024.
De Gemeente Amsterdam heeft alle edities van de lezing financieel ondersteund.
*
Eerbetoon Dada Masilo (1984 – 2024)
In december 2024 werd door de danswereld met grote schok gereageerd op het overlijden van de Zuid-Afrikaanse danseres Dada Masilo, 39 jaar jong. Na opleidingen bij onder meer Gregory Maqoma, die optrad tijdens de 2e editie van de ZAM Nelson Mandela Lezing, en bij P.A.R.T.S, de internationaal vermaarde dans- en performanceschool van Anna Teresa De Keersmaeker, voegde Masilo zich als choreograaf én danser bij de wereldtop.
Ze transformeerde ‘westerse’ klassiekers als Hamlet, Giselle, Carmen en Swan Lake tot vernieuwende dansstukken, waarin ze niet schuwde om Flamenco zowel als Pantsula en andere Afrikaanse dansvormen -en alles wat maar voorhanden was- in te zetten. Ze draaide de rollen in die stukken radicaal om. Niet Carmen stierf, maar de jaloerse Don José. Ze stak mannen in tutu’s en vrouwen dansten mannenrollen. In al haar stukken speelden voor haar relevante issues uit haar geboorteland Zuid-Afrika een rol (“I love issues”): de gevolgen van Aids en HIV, onderdrukking, verkrachting, huiselijk geweld en homofobia.
Masilo werd verschillende malen bekroond, onder meer met de Standard Bank Young Award voor hedendaagse dans. In 2018 was Masilo een van de Prince Claus Fund Next Generation Laureaten.
Gregory Maqoma zei naar aanleiding van Masilo’s overlijden in NRC: “Dada’s nalatenschap is haar brutale vertelstijl en vernieuwende kunstenaarschap. Ze was een onwankelbaar belangenbehartiger voor sociale rechtvaardigheid.”
(Van Gregory Maqoma is een vandaag een korte film te zien op het Gijsbrechtbordes, alsook de trailer van een documentaire waarin hij de hoofdrol, Joy Dancer, die binnenkort ook in Nederland te zien zal zijn, danst.)
In dit eerbetoon tonen wij een korte compilatie uit een van Masilo’s laatste balletten, The Sacrifice.
Foto’s: Lauge Sorensen, John Hogg, Graham de Lacey
Met dank aan Suzette le Sueur
*
Djuwa Mroivili en Ashley Stapelfeldt met Malaika (“I love you my angel”)
Het eerbetoon aan Dada Masilo krijgt een vervolg in de vertolking van deze Miriam Makeba klassieker. Het nummer wordt ten gehore gebracht door Djuwa Mroivili, volgens haar Instagram account een ‘classical pianist, afro-hair inspirator, diva, performer and fashion icon’. Mroivili zet muziek, spoken word en lichaamstaal in als instrumenten voor ‘storytelling’. Als onderzoeker graaft Mroivili in de geschiedenis van Zwarte componisten en brengt zij hun werk regelmatig ten gehore. In de korte documentaire Als ik zelf de zon ben (2023), geregisseerd door Naomi White en genomineerd voor een Gouden Kalf, exploreert Mroivili haar verhouding met een traditioneel witte klassieke muziekwereld.
Ashley Stapelfeldt, sopraan, groeide op in in KwaZulu-Natal, Zuid-Afrika.
Ze heeft een Bachelor of Music (Opera Voice) van het South African College of Music aan de University of Cape Town alsmede een Master of Music (Classical Voice) van de Nederlandse Fontys School of Fine and Performing Arts. Ze was inmiddels te zien op verschillende podia en als succesvolle kandidaat in de televisiecompetitie Aria. Ze droomt van een carriere in Italië, ‘het hart van de opera.’
Mroivili en Stapelfeldt maakten met een randprogramma bij het recente gedramatiseerde Giovanni’s Room van James Baldwin deel uit van het Radical Space project in de ITA Bookshop (lang terug de ‘theateringang voor de werkende klasse’) Aan deze productie werd ook meegewerkt door Munganyende.
Malaika (My Angel) is een oorspronkelijk Tanzaniaans liefdesliedje dat door de vertolking van ‘Mama Africa’ Miriam Makeba wereldwijd bekend werd.
*
Adriaan van Dis leest Ode aan het Verdriet
De Syrisch-Palestijnse dichter Ghayath Almadhoun (1979) schreef deze op Beethoven’s ‘Ode an die Freude’ geïnspireerde vlijmscherpe aanklacht tegen Europa’s hypocrisie.
Ode aan het Verdriet werd geschreven in opdracht van het Haagse literaire festival Writers Unlimited en maakt deel uit van de onlangs door Uitgeverij Jurgen Maas gepubliceerde bundel Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen.
Ode aan het Verdriet (English)
We love you, Europe, you old continent. I don’t know why they call you old when you’re young compared to Egypt and Mesopotamia.
We love you, Europe, and pay you taxes as white men do, and put up with your changeable mood that resembles your weather, and the serious lack of vitamin D caused by your dark winters. We love you and are saddened by the fact that we will never get used to this gloomy darkness in your long winters, for here are our European friends, I mean your original inhabitants who were born in your cold North to Aryan mothers and fathers, suffering like us from depression and a lack of vitamin D because, according to the theory of evolution, they too are homo sapiens, coming from Africa. Your real original inhabitants, I mean the Neanderthals who evolved during the ice age so they could bear your cold, are now extinct.
We love you, Europe, and we don’t deny that we came to you from backward third world countries, as you call them. I myself came from Damascus and endured a lot of clichés, stereotypes and preconceptions from your writers and poets. Despite the fact that I consider myself a feminist, I’ve become bored and fed up with the constant superficial questions about the situation of women in the Middle East. I acknowledge completely that women in Syria only got the right to vote in 1949, but in Switzerland, capital of your money and the money of our dictatorships and their secret bank accounts, women only got the right to vote in 1971, and of course that wasn’t in all the Swiss cantons: the canton of Appenzell Innerrhoden only granted full voting rights to women in 1991 for God’s sake!
We love you, Europe. We love the freedom you gave us when we fled into your arms, and we pretend not to notice the racism that you try to brush under the carpet when you clean the living room.
We love you, Europe, mistress of the colonial past, killer of original inhabitants, bloodsucker of peoples from India to the Congo, from Brazil to New Zealand.
Mistress of the Inquisition, burner of women on the grounds that they were witches, lady of the slave trade that transported blacks to the new world, creator of apartheid in South Africa, founder of fascism and Nazism, inventor of the final solution to exterminate Jews, the final solution that caused me to be born a refugee in Yarmouk camp in Damascus because you had the audacity to hand over my country Palestine as a payment, a compensation, and a solution for the Holocaust that was perpetrated by those of your white inhabitants who believe in the purity of the Aryan race.
We love you, Europe, and carry your passports that open doors for us as easily as your bullets ripped open the flesh of millions of Algerians who wanted to enjoy the freedom called for by your French Revolution.
We love you, Europe. We love your art and hate your colonialist history, love your theatre and hate your concentration camps, love your music and hate the sound of your bombs, love your philosophy and hate Martin Heidegger, love your literature and hate orientalism, love your poetry and hate Ezra Pound, love the freedom of expression within your own boundaries and hate the Islamophobia, love your advanced civilization, your secularism, your just laws and the human rights on your own territory, and hate your racism, double standards, your arrogant outlook and your bloody history.
Take Nazism and give us Immanuel Kant
Take the Blackshirts and give us Italian wine
Take the genocide in Algeria and give us Baudelaire
Take Leopold the Second and give us René Magritte
Take Adolf Hitler and give us Hannah Arendt
Take Franco and give us Cervantes
Take your things and let us take ours.
Uit het Arabisch vertaald door Catherine Cobham.
*
Fra Fra Sound featuring Mthunzi Mvubu with STIMELA
Dit nummer werd ruim 50 jaar geleden door de Zuid-Afrikaanse jazzmusicus Hugh Masekela op de plaat gezet. In deze aanklacht tegen de onmenselijke praktijken van de migrantenarbeid in de Zuid-Afrikaanse mijnindustrie is de trein een muzikale metafoor. Hiermee werden uit landen als Mozambique, Malawi en Namibië vele duizenden kompels aangevoerd.
De actualiteit van Masekela’s song spat ervan af. Nog steeds trekken miljoenen mensen over de wereld op zoek naar een beter leven. In een recent interview met de spreker van de 5e ZAM Nelson Mandela Lezing zegt John-Allan Namu: “The poor in my country often feel that their best prospect is a low-paid and abusive job as a house help in some foreign place.”
Bij de uitvoering van Stimela worden enkele beelden van de Zuid-Afrikaanse ‘hoffotograaf’ Eli Weinberg vertoond. Onder invloed van de antisemitische pogroms week een jonge Weinberg in 1908 uit naar Zuid-Afrika. In later jaren werd hij actief in de vakbeweging en sloot zich aan bij de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij en het ANC. Met zijn camera registreerde hij protestacties tegen de apartheid. In 1953 werd hem huisarrest opgelegd; in 1964 werd hij tot zeven jaar gevangenisstraf veroordeeld. In 1976 week hij uit naar Dar es Salaam (Tanzania) waar hij in 1981 stierf.
Foto’s uit: Eli Weinberg, Images of a People, 1982.
Foto’s van Hugh Masekela in Amsterdam door René de Ree.
Tevens is tijdens de vertolking van Stimela een animatie te zien gemaakt door Brett Rubin Studio i.s.m. de Hugh Masekela Foundation. Brett Rubin was Masekela’s vaste fotograaf van 2011 tot aan zijn dood in 2018.
Klik hier voor een verhaal over de geschiedenis van de Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij en de migrantenarbeid.
Fra Fra Sound werd in de late jaren zeventig opgericht door een groep Surinaams-Nederlandse teenagers die wekelijks voor jam sessies in de Amsterdamse Bijlmermeer bij elkaar kwamen. De band mixt jazz, Afrikaanse ritmes, dansmuziek van de Caribische en Surinaamse kaseko met uiteenlopende melodieën, grooves and thema’s uit allerlei culturen.
Mthunzi Mvubu is een internationaal vermaarde Zuid-Afrikaanse saxofonist en fluitspeler. Hij speelde inmiddels met de beste musici en bands. In 2023 werd hij in Zuid-Afrika onderscheiden als ‘Best Jazz Musician of the Year’.
Stimela werd in 1974 uitgebracht op het album I’m not afraid en opnieuw gereleased in 1994 met een deels gewijzigde tekst.
Met dank aan de Ernest Cole Family Trust en de Hugh Masekela Foundation.
*
ZAM Nelson Mandela Lezing
John-Allan Namu: Souls on Fire. The Global Quest for Freedom and Dignity.
John-Allan Namu (1983) geeft leiding aan Africa Uncensored in Naïrobi. Dit in 2015 opgerichte journalistieke platform onthulde inmiddels een lange reeks schandalen van machtsmisbruik en zelfverrijking van de Keniaanse autoriteiten. Namu ontving verschillende prijzen voor zijn belangrijke en risicovolle werk.
Hij volgt de opkomende, veelal door Generatie Z geïnspireerde, protestbewegingen in zijn land en elders op het continent op de voet. In zijn verhalen biedt hij prikkelende en inspirerende perspectieven op de kansen van deze bewegingen om werkelijke, diepgaande veranderingen af te dwingen. Namu pleit voor het opvoeren van internationale solidariteit Van Europa met de Keniaanse en andere progressieve bewegingen op het Afrikaanse continent. Zo’n ‘nieuwe relatie’ moet gebaseerd zijn op gelijkwaardigheid en het recht op zelfbeschikking. In Namu’s visie knaagt Afrika met meer zelfvertrouwen aan de verouderde internationale geopolitieke machtsverhoudingen.
*
Fragmenten uit de lezing van John-Allan Namu
Mandela’s inspiratie
“Mandela werd vrijgelaten op een cruciaal moment, niet alleen voor Zuid-Afrika maar ook voor Kenia. Kenia stond op het punt van een politieke omslag die al lang op zich liet wachten, een omslag waar mijn vader op aandringen van mijn moeder in gedempte toon over zou spreken. Kenia zat tenslotte in de greep van een dictatuur die alle zuurstof had weggezogen uit de ruimten waar ooit ideeën over alternatief leiderschap, of op zijn minst een betere manier van leven, werden uitgesproken. Terwijl Mandela vrij rondliep in Zuid-Afrika, met de belofte van een nieuwe dageraad, bleef Kenia gevangen in de schemering van de dictatuur. Het contrast was onvermijdelijk: terwijl het ene land richting bevrijding ging, bleef het andere gebukt onder het gewicht van de repressie.”
“Kenianen observeerden hoopvol hoe het apartheidssysteem begon in te storten met de vrijlating van Mandela. Zijn vrijheid projecteerde een sprankje hoop op de scherven van de belofte van vrijheid die in de loop van de tijd in Kenia was versplinterd en liet die scherven doorspringen tot in de eindeloze duisternis waarin wij leefden.”
Repressie in Kenia
“In 1986, slechts vier jaar voor Mandela's vrijlating, begonnen er verhalen te verschijnen over een overheidsgebouw met martelkamers in de kelder. Mannen en vrouwen werden van straat ontvoerd en belandden in deze nachtmerrie. Daar werden ze geslagen en gebroken, sommigen alleen al op het vermoeden dat ze tegen de toenmalige regering waren. Degenen die uit de martelkamers van Nyayo kwamen, kwamen er compleet veranderd uit; gekrompen versies van zichzelf. Veel anderen kwamen er niet levend uit.”
Mandela bezoekt Kenia
“Je kunt je dus voorstellen hoe het geweest moet zijn in Kenia toen Nelson Mandela zelf het land bezocht in juli 1990. Ik had er zo graag bij willen zijn, in de menigten die zich naar ons grootste sportstadion verdrongen om hem te eren. Hem op het nieuws zien was niet genoeg. Dit was een man om in het echt te zien, om te ervaren, al was het maar om te kunnen zeggen dat ze een man zagen wiens lange reis elke Afrikaanse strijd belichaamde.”
Hoop in Kenia
“Ik begon op maandag 5 december 2005 als stagiair bij Kenia's eerste particuliere televisiestation, KTN. KTN was mijn venster naar een wereld buiten de zwaar gecensureerde versie van ons land door de Voice of Kenya. Het opende in hetzelfde jaar dat Mandela werd vrijgelaten en was erbij toen Kenia een meerpartijenstaat werd. Het was op KTN dat we de generatie van mijn vader, in die tijd dertig en midden veertig, zagen uitgroeien tot de motoren van politieke verandering in ons land. Ik ontmoette een aantal van mijn Keniaanse helden via de magie van de televisie en versterkte de politieke educatie die mijn vader ons had gegeven door toegewijd naar het nieuws te kijken. Tegen de tijd dat ik 18 was, stond Kenia op het punt van een nieuwe toekomst, vol beloften.”
Vertrek van dictator Moi
Een hit song, getiteld "Unbwogable" of "kan niet bang zijn", was onze boodschap aan (dictator) Moi en zijn soortgenoten. We zouden niet langer bedreigd worden. Onze tijd was aangebroken. Toen de overwinning van de oppositiekandidaat, Mwai Kibaki, werd bevestigd, beloofde ik mezelf dat ik zijn beëdiging niet alleen op tv zou bekijken. Ik moest erbij zijn. Dit was een van de beste dagen van mijn leven.”
Teleurstelling slaat toe
“Maar iets cynisch had het water vergiftigd. Politiek ging niet langer over de idealen van een hoopvolle natie, maar over de identiteiten van politieke tegenstanders. De zoektocht om koste wat het kost macht te krijgen of te behouden, overheerste alles. Leiders die ooit broeders en zusters in de strijd waren, vulden hun borst met lucht en bliezen hard op hun hondenfluitjes. Wolken pakten zich samen en een kwaad kroop terug in het land. Straatconversaties sneden diep. Zelfs simpele grappen waren venijnig.”
Etnisch geweld, 2007
“Uthamaki ni yetu, Thamaki ni ciao” – een allitererende Kikuyu-metafoor uit die tijd. Het betekent “Leiderschap is van ons. Vis is van hen”. Dit was een sneer naar de Luo-gemeenschap waar Raila Odinga, Kenia’s primaire oppositiefiguur, vandaan komt. De Luo zijn een stam van Nilotische afkomst, van rond het Victoriameer. Ze zijn vissers, maar de metafoor was bedoeld om uit te drukken dat ze hier nooit bovenuit zouden kunnen stijgen. Mensen van verschillende stammen verscheurden elkaar met hun woorden. Al snel zouden ze dat doen met schokkend geweld.”
“Twee maanden na die donkere decembermaand berichtten wij journalisten over het ergste geweld dat ik, of het land, ooit had gezien. De ene dag berichtten we over de bombastische theoretische debatten van schaamteloze leiders, en de volgende dag liepen we over land dat vol stond met tenten van zeildoek vol ontheemde mannen, vrouwen en kinderen. Toen het tot onze leiders doordrong hoe hoog het was opgelopen, weken ze terug van de rand van de afgrond. Ons land wankelde in de storm die deze leiders grotendeels hadden gecreëerd, maar waar wij, het volk, de rekening voor kregen gepresenteerd. De taak die voor ons lag, was om de ziel van het land te herstellen die we samen hadden gebroken.
“Dit is waar we vandaag de dag mee te maken hebben. We hebben te maken met een systeem dat op het eerste gezicht ontvankelijk lijkt voor verantwoording, maar in werkelijkheid aan niemand verantwoording hoeft af te leggen. Dit is niet alleen een Keniaans probleem. Het klinkt al te bekend en macht heeft er alles mee te maken. Laat me even Kenia verlaten om mijn punt te illustreren.”
Een bredere blik
Na de aanslagen van 7 oktober in Israël waren we getuige van "de eerste genocide in de geschiedenis die live werd uitgezonden", aldus Blinne Ni Ghrailaigh, de advocaat die Zuid-Afrika vertegenwoordigt bij het Internationaal Gerechtshof. Meer recent, na de ergste aanval in hun recente geschiedenis, hoorden Palestijnen president Donald Trump suggereren dat andere landen hen zouden moeten opnemen - dat hun land een “Riviera in het Midden-Oosten” zou kunnen zijn, terwijl de Israëlische premier Benjamin Netanyahu instemmend grijnsde. (…) Wat ik zal zeggen is dit: waar landen zoals de onze en Palestina zich tot het wereldwijde rechtssysteem hebben gewend, zijn wij steeds in de steek gelaten, omdat dezelfde systemen die het publiek in onze huizen blijven uitbuiten, spiegels zijn van de landen die ze hebben ingevoerd.”
Nederlands Staatsbezoek aan Kenia
“Wat dit bezoek straks doet, kan worden ervaren als een bijdrage ofwel aan het oppoetsen van het imago van president Ruto, ofwel van het profiel van Kenia. De twee zouden hetzelfde moeten betekenen: dat het nettovoordeel voor Kenia is, maar vanwege alles wat er in Kenia gebeurt, betekenen ze verschillende dingen. Ik denk dat het Koninklijk Paar Kenia moet bezoeken, maar ze moeten niet bang zijn om deze tegenstrijdigheid aan te kaarten. Daarmee zullen ze onthullen met wie zij, -en impliciet de mensen van Nederland-, zich verenigd voelen en waar ze voor staan.
Paternalisme
“Op dezelfde manier zou het Kenia moeten worden toegestaan om de raciale ondertonen van de populistische verschuiving in de Nederlandse en zelfs Europese politiek direct te benoemen. (…) Al was het alleen maar om deze reden: dit zou de manier moeten zijn waarop we met elkaar omgaan, omdat er op menselijk niveau geen machtsafstand is tussen de Nederlandse burger en de Keniaanse. Dit is belangrijk. In het verleden werd commentaar op de zaken van Afrikanen geleverd vanuit een zeer paternalistische, verkeerd geïnformeerde en ronduit racistische positie van vermeende superioriteit. Dat gebeurt vandaag de dag ook nog.”
Migratie
“Waarom is er in een land waarvan de geschiedenis hen leert beter te weten, geen genuanceerdere discussie over migratie? Hoe kan het dat Nederland, een van de meest innovatieve landen op aarde, in staat om de zee tegen te houden, dit probleem niet met directheid en oprechtheid kan aanpakken? Is dit niet wat het poldermodel symboliseert? De voortdurende toename van intolerantie vertelt je iets. De ziel van deze natie moet opnieuw worden onderzocht, anders wordt ze verteerd door de passies van de bevooroordeelden. Ik begrijp, zowel als Keniaan als waarnemer van de geschiedenis, waarom deze gesprekken moeilijk zijn, vooral als ze komen van mensen die niet jouw nationaliteit delen, zoals ik. Maar waar zijn vrienden eigenlijk voor?”
Schreeuw om verandering
“De protesten (in Kenia) begonnen als gemompel, en ontwikkelden zich tot luide klachten en vervolgens een hartstochtelijke schreeuw tegen nieuwe impopulaire belastingwetten die zouden bepalen hoeveel de overheid van de mensen kan afpakken. Op de een of andere manier voelde het deze keer anders. Scherper. Zelfs een beetje koeler dan de onenigheid van weleer. (…) Ik voel de aanwezigheid van iets dat veel onbedwingbaarder is dan angst. De Keniaanse jeugd vecht voor meer dan eerlijkere belastingwetten. Ze vechten voor een rechtvaardig land. Hetzelfde land waarvan de regenten Mau Mau leider Dedan Kimathi vermoordden. Hetzelfde land waar corruptie en tribalisme zijn gebruikt om te coöpteren of te doden. Ze vechten voor een versie van Kenia die alles en iedereen overstijgt. Onze jeugd vecht voor de ziel van Kenia.”
West Afrika
“Het is ongelooflijk om te zien wat er vandaag de dag gebeurt in West-Afrika, een regio die lang genoeg zijn trots moest herontdekken om Frankrijk te vertellen het met rust te laten. Ja, het is complexer dan dat, en er zijn veel dingen die onderzocht moeten worden over wat er gebeurt in Mali, in Burkina Faso en in Guinee. “Frexit” zoals het genoemd wordt, resoneert zo diep bij velen op het continent omdat dit de moeilijke stappen zijn naar het Afrika van Mandela’s dromen. Zelfredzaamheid, leiderschap van Afrikanen door Afrikanen die tot nu toe niet roofzuchtig zijn in hun gemeenschappelijkheid, en bovenal het comfort van een leven in je eigen vel, iets dat alleen echte vrijheid en waardigheid je kunnen geven.”
Een wereldwijde strijd
“Mijn instinct als journalist op dit punt is om te wijzen op het feit dat er geen engelen zijn en dat revoluties gestolen kunnen worden en zijn. We kunnen dit nieuwe tijdperk niet ingaan met onze ogen dicht. Maar ik weet dat u dit weet; en ik spreek tot de Afrikanen in het publiek en degenen die later naar deze lezing zullen kijken. Ik weet dat u weet dat we nu waakzamer moeten zijn dan ooit tevoren. Dit moment in Kenia en Afrika bestaat niet op zichzelf. Overal ter wereld groeit het besef van het gewicht van de geschiedenis, de gevolgen van onrechtvaardigheden uit het verleden en heden en de noodzaak om waardigheid terug te winnen. We zien het in de opstanden tegen politiegeweld in de Verenigde Staten, in de door jongeren geleide protesten tegen autoritarisme in Azië. Wat er in juni 2024 in Kenia gebeurde, ging niet alleen over belastingverhogingen, maar ook over het terugwinnen van zeggenschap over onze toekomst. Kenia's strijd is onderdeel van een grotere, wereldwijde afrekening met systemen die hun legitimiteit hebben overleefd en opnieuw bevraagd of verworpen zouden moeten worden.”
*
Background to the programme of the 5th ZAM Nelson Mandela Lecture
Translated texts, both in English and Dutch, as well as a video recording of this programme, will be available online as soon as possible at www.zammagazine.com.
“But, if needs be, for this ideal I am prepared to die”
The programme opens with a short passage from Nelson Mandela’s 6-hour closing speech during the trial that sentenced him and 8 others to life imprisonment in 1964.
The photo is by ANC ‘court photographer’ Eli Weinberg.
Nelson Mandela was released after 27 years in February 1990. Four months later he visited Amsterdam and thanked an estimated twenty thousand people from the balcony of the Stadsschouwburg (now ITA) for their solidarity with the anti-apartheid struggle.
You can listen to his speech from 1990 on the Gijsbrechtbordes.
*
Our host: Ikenna Azuike
As with the fourth edition of the lecture, the program will be presented by Nigerian-British journalist, presenter and documentary maker Ikenna Azuike. His recent VPRO television series De Afro-Europeaan was received with rave reviews.
*
Opening by Mayor Femke Halsema
Halsema is a member of the Advisory Committee of the ZAM Nelson Mandela Lecture. With her involvement, she follows in the footsteps of Ed. Van Thijn, under whose mayoralty Amsterdam was declared an ‘anti-apartheid city’ and Eberhard van der Laan, who spoke at the tribute to Mandela, who died in 2013.
Femke Halsema was very recently elected Best Administrator of 2024.
The Municipality of Amsterdam has financially supported all editions of the lecture.
*
Tribute to Dada Masilo (1984 – 2024)
In December 2024, the dance world was shocked by the death of South African dancer Dada Masilo, aged 39. After training with Gregory Maqoma, who performed at the 2nd edition of the ZAM Nelson Mandela Lecture, and at P.A.R.T.S, the internationally renowned dance and performance school of Anna Teresa De Keersmaeker, Masilo joined the world's top as a choreographer and dancer.
She transformed 'Western' classics such as Hamlet, Giselle, Carmen and Swan Lake into innovative dance pieces, in which she did not shy away from using Flamenco as well as Pantsula and other African dance forms - and everything else that was available. She radically reversed roles in those pieces. It was not Carmen who died, but the jealous Don José. She put men in tutus and women danced men's roles. In all her pieces, issues relevant to her from her native South Africa played a role ("I love issues"): the consequences of Aids and HIV, oppression, rape, domestic violence and homophobia.
Masilo has received several awards, including the Standard Bank Young Award for contemporary dance. In 2018, Masilo was one of the Prince Claus Fund Next Generation Laureates.
Gregory Maqoma said in NRC on the occasion of Masilo's death: "Dada's legacy is her bold narrative style and innovative artistry. She was an unwavering advocate for social justice."
(A short film by Gregory Maqoma can be seen today on the Gijsbrechtbordes, as well as the trailer for a documentary in which he dances the leading role, Joy Dancer, which will soon also be seen in the Netherlands.)
In this tribute, we show a short compilation from one of Masilo's last ballets, The Sacrifice.
Photos: Lauge Sorensen, John Hogg, Graham de Lacey.
Courtesy of Suzette le Sueur.
*
Djuwa Mroivili and Ashley Stapelfeldt with Malaika (“I love you my angel”
The tribute to Dada Masilo continues with the rendition of this Miriam Makeba classic. The song is performed by Djuwa Mroivili, who is, according to her Instagram account, a ‘classical pianist, afro-hair inspirator, diva, performer and fashion icon’. Mroivili uses music, spoken word and body language as instruments for storytelling. As a researcher, Mroivili digs into the history of Black composers and regularly performs their work. In the short documentary Als ik zelf de zon ben (2023), directed by Naomi White and nominated for a Golden Calf, Mroivili explores her relationship with a traditionally white classical music world.
Ashley Stapelfeldt, soprano, grew up in KwaZulu-Natal, South Africa. She holds a Bachelor of Music (Opera Voice) from the South African College of Music at the University of Cape Town and a Master of Music (Classical Voice) from the Dutch Fontys School of Fine and Performing Arts. She has appeared on various stages and as a successful candidate in the television competition Aria. She dreams of a career in Italy, “the heart of opera”.
Mroivili and Stapelfeldt were part of the Radical Space project at the ITA Bookshop (long ago the ‘theatre entrance for the working class’) with a fringe programme to the recent dramatisation of Giovanni’s Room by James Baldwin. Munganyende also collaborated on this production.
Malaika (My Angel) is an originally Tanzanian love song that became world famous through the interpretation of ‘Mama Africa’ Miriam Makeba.
*
Adriaan van Dis reads Ode to Sadness
The Syrian-Palestinian poet Ghayath Almadhoun (1979) wrote this razor-sharp indictment of Europe’s hypocrisy, inspired by Beethoven’s ‘Ode to Joy’.
Ode to Sadness was commissioned by the Hague literary festival Writers Unlimited and is part of the collection Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen, (“I brought you a severed hand”), recently published by Uitgeverij Jurgen Maas.
Ode to Sadness
We love you, Europe, you old continent. I don’t know why they call you old when you’re young compared to Egypt and Mesopotamia. We love you, Europe, and pay you taxes as white men do, and put up with your changeable mood that resembles your weather, and the serious lack of vitamin D caused by your dark winters. We love you and are saddened by the fact that we will never get used to this gloomy darkness in your long winters, for here are our European friends, I mean your original inhabitants who were born in your cold North to Aryan mothers and fathers, suffering like us from depression and a lack of vitamin D because, according to the theory of evolution, they too are homo sapiens, coming from Africa. Your real original inhabitants, I mean the Neanderthals who evolved during the ice age so they could bear your cold, are now extinct.
We love you, Europe, and we don't deny that we came to you from backward third world countries, as you call them. I myself came from Damascus and endured a lot of clichés, stereotypes and preconceptions from your writers and poets. Despite the fact that I consider myself a feminist, I've become bored and fed up with the constant superficial questions about the situation of women in the Middle East. I fully acknowledge that women in Syria only got the right to vote in 1949, but in Switzerland, capital of your money and the money of our dictatorships and their secret bank accounts, women only got the right to vote in 1971, and of course that wasn't in all the Swiss cantons: the canton of Appenzell Innerrhoden only granted full voting rights to women in 1991 for God's sake!
We love you, Europe. We love the freedom you gave us when we fled into your arms, and we pretend not to notice the racism that you try to brush under the carpet when you clean the living room.
We love you, Europe, mistress of the colonial past, killer of original inhabitants, bloodsucker of peoples from India to the Congo, from Brazil to New Zealand.
Mistress of the Inquisition, burner of women on the grounds that they were witches, lady of the slave trade that transported blacks to the new world, creator of apartheid in South Africa, founder of fascism and Nazism, inventor of the final solution to exterminate Jews, the final solution that caused me to be born a refugee in Yarmouk camp in Damascus because you had the audacity to hand over my country Palestine as a payment, a compensation, and a solution for the Holocaust that was perpetrated by those of your white inhabitants who believe in the purity of the Aryan race.
We love you, Europe, and carry your passports that open doors for us as easily as your bullets ripped open the flesh of millions of Algerians who wanted to enjoy the freedom called for by your French Revolution.
We love you, Europe. We love your art and hate your colonialist history, love your theater and hate your concentration camps, love your music and hate the sound of your bombs, love your philosophy and hate Martin Heidegger, love your literature and hate orientalism, love your poetry and hate Ezra Pound, love the freedom of expression within your own boundaries and hate the Islamophobia, love your advanced civilization, your secularism, your just laws and the human rights on your own territory, and hate your racism, double standards, your arrogant outlook and your bloody history.
Take Nazism and give us Immanuel Kant
Take the Blackshirts and give us Italian wine
Take the genocide in Algeria and give us Baudelaire
Take Leopold the Second and give us René Magritte
Take Adolf Hitler and give us Hannah Arendt
Take Franco and give us Cervantes
Take your things and let us take ours.
Translated from Arabic by Catherine Cobham.
*
Fra Fra Sound featuring Mthunzi Mvubu with STIMELA
This song was recorded over 50 years ago by South African jazz musician Hugh Masekela. In this indictment of the inhuman practices of migrant labour in the South African mining industry, the train is a musical metaphor. Rail was used to bring in thousands of miners from countries such as Mozambique, Malawi and Namibia.
The topicality of Masekela's song is palpable. Millions of people still travel the world in search of a better life. In a recent interview with the speaker of the 5th ZAM Nelson Mandela Lecture, John-Allan Namu says: “The poor in my country often feel that their best prospect is a low-paid and abusive job as a house help in some foreign place.”
During the performance of Stimela, several images by the South African ‘court photographer’ Eli Weinberg will be shown. Influenced by anti-Semitic pogroms, a young Weinberg fled to South Africa in 1908. In later years he became active in the trade union movement and joined the South African Communist Party and the ANC. With his camera he recorded protest actions against apartheid. In 1953 he was placed under house arrest; in 1964 he was sentenced to seven years in prison. In 1976 he fled to Dar es Salaam (Tanzania) where he died in 1981.
Photos from: Eli Weinberg, Images of a People, 1982.
Photo's of Hugh Masekela in Amsterdam by René de Ree.
During Stimela’s performance, an animation, created by Brett Rubin Studio in collaboration with the Hugh Masekela Foundation, will also be shown. Brett Rubin was Masekela’s regular photographer from 2011 until his death in 2018.
Click here for a story about the history of the Dutch-South African Railway Company and migrant labour.
Fra Fra Sound was founded in the late 1970s by a group of Surinamese-Dutch teenagers who met weekly for jam sessions in Amsterdam’s Bijlmermeer. The band mixes jazz, African rhythms, Caribbean and Surinamese kaseko dance music with a variety of melodies, grooves and themes from a variety of cultures.
Mthunzi Mvubu is an internationally renowned South African saxophonist and flutist who has played with the best musicians and bands. In 2023 he was awarded ‘Best Jazz Musician of the Year’ in South Africa.
Stimela was released in 1974 on the album I’m not afraid and re-released in 1994 with a partly revised text.
With thanks to the Ernest Cole Family Trust and the Hugh Masekela Foundation.
*
The 5th ZAM Nelson Mandela Lecture
John-Allan Namu: Souls on Fire. The Global Quest for Freedom and Dignity
John-Allan Namu (1983) is the editor in chief of Africa Uncensored in Nairobi. This journalistic platform, founded in 2015, has since revealed a long series of scandals of abuse of power and self-enrichment by the Kenyan authorities. Namu has received several awards for his important and risky work. He closely follows the emerging protest movements, often inspired by Generation Z, in his country and elsewhere on the continent. In his stories he offers stimulating and inspiring perspectives on the opportunities of these movements to enforce real, profound changes. Namu advocates increasing international solidarity from Europe with the Kenyan and other progressive movements on the African continent. Such a ‘new relationship’ must be based on equality and the right to self-determination. In Namu’s view, Africa is gnawing away at the outdated international geopolitical power relations with more self-confidence.
Photos of Dedan Kimathi by Thomas Cockrem.
Photos of the Kenyan protests by Ngina Kirori.
