Altijd was er gedoe rond Dambudzo Marechera. Charles William zijn de namen die hij bij zijn moeizame geboorte kreeg, plus de bijnaam Dambudzo: brenger van problemen en narigheid, zorgenkind. Vaak krijgen meisjes dat etiket, Marechera is een van de weinige jongens. Als student in Oxford in de jaren zeventig van de vorige eeuw koos hij trots voor zijn bijnaam als beginnend auteur. Zijn debuut, 'The House of Hunger', een novelle plus enkele korte verhalen uit 1978, sloeg in als een bom.
Dambudzo Marechera deed zijn naam eer aan in zijn korte leven. Hij stierf in 1987 aan uitputting en allerlei ziekten waaronder aids. Hij werd 35. Legio zijn de anecdotes over zijn grillige gedrag, zijn dronkenschap, zijn tirades. Groot is tegelijkertijd de bewondering voor zijn briljante, nogal eens hallucinerende teksten. Vooral onder collega-schrijvers heeft Marechera een grote status, soms zelfs als 'cult-status' omschreven, zoals vorig jaar in Le Monde, nadat eindelijk werk van hem in Franse vertaling was verschenen. In Zimbabwe vereert een nieuwe generatie Marechera-fans hem bijna als een revolutionaire profeet.
De Nigeriaanse schrijver Helon Habila ('Oil on Water' is zijn bekendste roman) werkte aan een biografie over Dambudzo Marechera, maar is vastgelopen. De Zimbabwaanse literatuuronderzoeker Tinashe Mushakavanhu verdiept zich al jaren in het leven van de schrijver met het oog op biografie. Maar voorlopig komt de meest indringende levensbeschrijving van Marechera's Duitse minnares.
Flora Veit-Wild: They Called You Dambudzo
De ondertitel is 'A Memoir' en dat geeft het karakter van dit fascinerende boek goed weer: de persoonlijke herinneringen en gevoelens van Flora Veit-Wild kleuren het boek sterk. Haar eigen affaire met Marechera, die een tijd in een tuinhuis van het Duitse gezin woonde, domineert het boek nogal. Haar ontboezemingen bevestigden de speculaties over hiv-besmetting in die begindagen van de wereldwijde aidsepidemie: zijzelf, haar man en Dambudzo Marechera waren seropositief.
Veit-Wild geeft een boeiend beeld van het ruwe bestaan van Marechera na zijn terugkeer in Zimbabwe in 1982, twee jaar na de onafhankelijkheid. Zijn weerzin tegen de nieuwe machthebbers, die zich blijven tooien met de veren van vrijheidsstrijders maar ondertussen een nieuw autoritair bewind optuigen. Zijn perioden van dakloosheid, zijn zware alcoholisme en zelfverwaarlozing, zijn eenzaamheid, de moeilijkheden bij het uitgegeven krijgen van zijn werk. De persoonlijke drama's: zijn zus kwam om bij een aanslag door het apartheidsregime tegen ANC-vertegenwoordigers in Harare. Wel gaat dit boek erg veel over Flora Veit-Wild zelf, te veel voor wie op zoek is naar Marechera.
De latere hoogleraar in Afrikaanse Literatuur aan de Humboldt Universiteit in Berlijn is van levensbelang voor de chaotische nalatenschap. Zij verzamelde alle papieren, beschreven vellen, en wat er nog meer lag in het kleine appartement waar Marechera op het laatst woonde. Zij maakte van het ordenen en het uitgegeven krijgen van het nagelaten werk haar levenstaak. Een grote verdienste, waarbij ook wel kanttekeningen kunnen worden geplaatst - zoals door Tinashe Mushakavanhu elders op deze ZAM-site.
Grant Hamilton (ed): Reading Marechera
Mushakavanhu is een van de auteurs in de artikelenbundel over Dambudzo Marechera en vooral zijn werk: 'Reading Marechera' uit 2013. Hij maakt een vergelijking van het 'literair anarchisme' van Marechera en de Britse dichter Shelly. Andere artikelen bevatten vergelijkingen met Franz Fanon en een beschouwing over de invloed van de Griekse mythologie, waarnaar Marechera zelf nogal eens verwijst in zijn proza en poëzie. Grant Hamilton, de samensteller van de bundel en kenner van de Engelse literatuur, gaat in op Marechera's debuut en bekendste werk The House of Hunger. Dat werk uit 1978 wordt vaak als nihilistisch gezien, door het vele zinloze geweld tussen personages, maar Hamilton wil laten zien dat de novelle juist veel waardevolle lessen bevat voor het later vrije Zimbabwe, in 1980. En impulsen voor het politieke debat.
Tinashe Mushakavanhu Reincarnating Marechera: Notes on as Speculative Archive
En Marechera's impliciete tegendraadse boodschappen zijn nog altijd inspirerend, misschien wel meer dan ooit, denkt Tinashe Mushakavanhu. Het is tijd om zijn houding, zijn idealen, zijn moed te laten reïncarneren, schrijft hij in dit als boekje uitgegeven essay (2020). Het is een heel persoonlijke tekst van een jonge wetenschapper die probeert greep te krijgen op die bewonderde schrijver van voor zijn tijd. Hij staat zichzelf toe te speculeren over het vele wat onbekend is gebleven over Marechera. Hij gaat kritisch in op de speculaties van anderen. Een ontroerend deel van dit boekje bestaat uit brieven van 'gewone Zimbabwanen' uit de armenwijken of townships, uit dorpen, provincieplaatsen, overal, in reactie op de dood van Marechera. Mushakavanhu vond ze in een map in het nationaal archief van Zimbabwe. Ze zijn gericht aan 'The Dambudzo Marechera Trust' en laten onverwacht zien hoe groot de invloed van Marechera eigenlijk was in het land, onder de bevolking, stelt Mushakavanhu vast. Bewondering voor zijn dwarse individualisme overheerst. Wat hem erg opviel: veel brieven zijn direct gericht aan Marechera zelf, alsof hij niet echt dood is.
James Currey: Africa Writes Back
De grote man van de African Writers Series (zie interview elders op onze site) zette zijn eigen rijke ervaringen met Afrikaanse schrijvers op schrift in dit boek uit 2008. Een van de hoogtepunten is het verhaal over zijn contact met Dambudzo Marechera. Ruim vijftien pagina's met kleurrijke anekdotes en hilarische avonturen - het bekendst is de vliegreis van Londen naar Berlijn met Marechera die zonder paspoort op pad gaat. Steeds weer laat Currey zich verleiden tot dingen waarvan hij nooit had gedacht dat hij ze ooit zou doen, volkomen in de ban van het onberekenbare genie, dat hij tegelijkertijd buiten zijn gezinsleven probeert te houden om brokken te voorkomen. Dit verhaal, een van de inzetten in zijn boek, heeft veel invloed gehad op het beeld dat in de internationale literaire wereld over Marechera heeft postgevat. Het is goed een zin uit Currey's tekst in gedachten te houden, over Marechera: 'Everything to do with him had a touch of mythology to which I have no doubt contributed.'
Flora Veit-Wild en Ernst Schade: Dambudzo Marechera 1952-1987
Dit kleine, liefdevolle boekje met korte teksten en gedichten van Marechera en herinneringen en eerbetoon door collega-schrijvers is samengesteld door Veit-Wild en de Nederlandse fotograaf Ernst Schade (zie ook zijn stukje over zijn favoriete foto elders op onze site). Die foto's zijn veel hergebruikt, vaak zonder toestemming van de fotograaf. De universiteit van Oxford vroeg en kreeg wel toestemming van hem om een van de foto's te laten naschilderen als postuum eerbetoon van de verwijderde oud-student. Ernst Schade maakte twee series portretten van Marechera. De eerste keer gaf de schrijver toestemming te fotograferen (dat deed hij niet vaak) bij een interview van journalist Alle Lansu in 1986 en een jaar later bij een interview van mijzelf, een dubbelgesprek met ook schrijver Charles Mungoshi erbij. Het hoogtepunt van dit herdenkingsboekje is, naast de vele foto's, het 'interview' dat de schrijver met zichzelf hield. 'Struggle with language - that's your purpose?' 'Yes and no.'
De gepubliceerde romans tijdens zijn leven:
'The House of Hunger' verscheen in de African Writers Series als nummer 207 en 'Black Sunlight' als 237 in 1980. Het proces van manuscript tot gedrukt exemplaar gaf veel gedoe, omdat Marechera geen zin had in herschrijven, aanpassen of corrigeren. Uitgever Currey werd er soms horendol van en drukte soms dingen gewoon door. De titel 'House of Hunger' was bedacht door Currey (zie voor kritiek op die keuze de artikelen van Tinashe Mushakavanhu op onze site). Nadat Marechera was teruggekeerd naar Harare in 1982 verliep het contact nog stroever, eufemistisch gezegd. Het derde boek, 'Mindblast', verscheen in 1984 bij een Zimbabwaanse uitgever, The College Press. Het is een grillig samenraapsel van toneelteksten en gedichten, bijeengehouden door het personage Buddy.
Postuum gepubliceerd werk:
Flora Veit-Wild besteedde jaren aan het uitzoeken en persklaar maken van de nagelaten manuscripten van Dambudzo Marechera. Zij vond daarbij steun van de uitgevers van Baobab Books in Harare. 'The Black Insider' (verschenen in 1990) bestaat uit de gelijknamige novelle van ongeveer honderd bladzijden, aangevuld met korte verhalen en twee gedichten die eerder verschenen in het Tijdschrift West Africa. Alles is geschreven in de tijd dat Marechera nog in Oxford woonde. De dichtbundel 'Cemetery of Mind' kwam uit in 1992, gevolgd in 1994 door 'Scapiron Blues', geschreven in zijn laatste jaren in Harare (1982-1987), waarin korte verhalen, gedachten en invallen, theaterteksten en kinderverhalen met tekeningetjes.
Nederlandse vertaling: Huis van hunkering
Alleen 'House of Hunger' is in het Nederlands vertaald, als 'Huis van hunkering', in 1988 verschenen bij Het Wereldvenster. Karel en Annelies Roskam waren de vertalers. Waarom toen is gekozen voor 'hunkering' als vertaling van 'hunger' is mij een raadsel. Journalist Alle Lansu schreef een nawoord, een bewerking van het interview dat hij in 1986 met Marechera had en dat in Vrij Nederland was verschenen. Lansu heeft de geluidsband van zijn gesprek op YouTube gezet. Hier en hier.
