Daar bivakkeren ze, de daklozen van de Nigeriaanse metropool Lagos, onder de enorme viaducten van de brede verkeersaders. Vanuit de auto zie ik hen duidelijk schuivelen met hun bundels spullen en met elkaar praten. Hoe het daar zou kunnen toegaan, heb ik gelezen in de roman Welcome to Lagos van Chibundu Onuzo. Het zijn aangrijpende scènes over vijf romanpersonages die naar de grote stad zijn getrokken, elkaar onderweg hebben getroffen en hier zijn beland; voor een plekje moeten ze betalen aan een leider, die er met zijn helpers voor zorgt dat ze vervolgens niet worden beroofd of verkracht.
Wonderlijk om die taferelen nu in werkelijkheid te zien, van een afstand. Zoals inwoners van Lagos, die op deze wegen tussen wonen en werken pendelen, dagelijks kunnen zien, zeker als het verkeer weer eens muurvast staat. Een andere wereld, wat wel de zelfkant wordt genoemd.
Onuzo was een van de sprekers op het Aké Arts and Book Festival, eind oktober in Lagos. Ze had zich opgemaakt voor een kritisch welkom van het publiek hier zei ze, want ze was al op haar 14de naar Engeland verhuisd en ze had dus van buitenaf een boek geschreven over het leven in Lagos. Tegen de zaal: ‘Hé jongens, hebben jullie niet iets van: waar heeft die vrouw het over? Jullie zijn toch Lagosians? Ik zat klaar voor de opmerking: jij woont toch in Londen, waarom schrijf je dan over Lagos? Van mijn kant vind ik het heerlijk dat ik hier nu eens niet alles hoef uit te leggen zoals in Engeland, waar ze niet eens mijn naam correct kunnen uitspreken.’
Goed, hoe ze dan over Lagos kan schrijven: ze leest de kranten en volgt het nieuws en de roddels op internet en komt ook vaak op familiebezoek naar Nigeria. ‘En ik put uit mijn herinneringen.’
Onverwachte wendingen
Welcome to Lagos is een kleurrijke vertelling met veel onverwachte wendingen in het verhaal. Twee soldaten deserteren uit het leger dat misdaden pleegt in de opstandige Niger-delta en pikken een deserterende rebel op, gevolgd door een seksueel mishandeld meisje en een welgestelde vrouw die vlucht voor huiselijk geweld van haar man. Bij elkaar staan ze sterker als ze Lagos binnenkomen, besluiten ze. Na een tijdje leven onder het viaduct kraken ze een leegstaande villa in een achterafstraatje. Dan duikt de eigenaar op, een minister op de vlucht voor een fraude-aanklacht. Met zijn geld gaat het vijftal investeren in een school, met onvoorziene gevolgen. En dan speelt ook nog een idealistische journalist een belangrijke rol. De Nigeriaanse schrijver Helon Habila vergeleek de roman in The Guardian met het werk van Charles Dickens, vol personages en plotwendingen.
Een lezeres in de zaal vond het jammer dat met zoveel personages niet alles over hen helder werd, zo hadden de twee vrouwen in het vijftal traumatische ervaringen waarover ze meer zou willen weten. Onuzo antwoordde dat ze eerst twáálf hoofdpersonen wilde, ‘ik hou erg van veel personages’, maar dat vond haar redacteur bij de uitgeverij te veel. ‘Al mijn personages ontsnappen aan iets in hun leven en ik heb geen van allen erg veel achtergrond gegeven. Ik moet wel zeggen dat nu ik wat ouder ben, besef hoe wijdverbreid huiselijk geweld in onze huishoudens is.’
'Wij in de diaspora hebben de neiging mensen thuis uit te leggen hoe het met hen gaat'
Dat ze niet in Lagos woont en leeft, speelt ook mee, zei ze nadenkend. Misschien stelt dat toch wel een grens aan het inlevingsvermogen, of maakt het haar ongemerkt wat terughoudend. De kritiek die ze niet kreeg, begrijpt ze namelijk wel heel goed: ‘Wij in de diaspora hebben vaak een goede opleiding gehad en hebben dan de neiging uit te leggen aan de mensen thuis hoe het met hen gaat. We gaan terug en brengen de verlichting naar de inboorlingen, een tweede kolonisatie.’
‘Zie je de ironie?’
Ze hekelt de ‘arrogantie’ van sommige terugkeerders die op de welvarende eilanden van Lagos een prettig leventje komen leiden. Met die dilemma’s worstelt ook de journalist in haar boek, zei ze. ‘Vergeet niet dat de kritische jongeren vaak uit de elite komen, uit families die met dubieuze praktijken rijk zijn geworden. De kinderen van de president werden in de diaspora anti-corruptie-activisten. Zie je de ironie daarvan?’
Vraag vanuit de zaal: wat gaat u dan doen om Nigeria te veranderen?
Onuzo: ‘Het is niet mijn roeping om Nigeria te veranderen. Ik wil beschrijven wat hier in Lagos gebeurt. Hoe mensen uit heel Nigeria hiernaartoe trekken, maar ook uit alle delen van de wereld, Azië bijvoorbeeld, om hier iets op te bouwen. Als ik in Engeland lezingen houd, krijg ik reacties als: in Lagos worden toch christenen vermoord? Alsof Boko Haram in heel Nigeria huishoudt. Ik vertel dan dat in Lagos kerken en moskeeën naast elkaar staan. Die gemeenschappen onder de viaducten laten zien hoe Nigerianen van alle religies door elkaar geklutst zijn.’
Later, in een panel over de stad, ging ze daar op door. Een ander panellid, de schrijver Sylva Nze Ifedigbo, laat een personage de grap maken: ‘Wat is de mooiste plek in Nigeria? De vertrekhal van het vliegveld.’ Hij merkte op dat ook in de zaal veel mensen zaten die al eens waren vertrokken of daar plannen voor zaten te maken. Onuzo kreeg daarop de vraag of Lagos onleefbaar is. Ze antwoordde: ‘Maar waarom komen al die mensen uit de provincie en buurlanden als Ghana dan hier naartoe? Omdat hier veel mogelijkheden zijn!’
Dit artikel verscheen eerder op het Afrikablog van de Volkskrant en is hier te zien.
