De grote Keniaanse schrijver Ngugi wa Thiong’o, jaar in jaar uit genoemd als kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur, had niet kunnen bevroeden dat zijn essaybundel Decolonising the Minduit 1986 trending zou worden onder de hedendaagse millennials van kleur.
Ngugi maant Afrikaanse intellectuelen daarin zich los te maken van het koloniale onderwijs dat ze hebben genoten en in hun eigen moedertalen te gaan schrijven. Tientallen jaren circuleerde de tekst in de kleine kring van wetenschappers in Afrikastudies. Totdat een nieuwe generatie radicale Afrikaans-Amerikanen de door hem gemunte term ‘dekolonisering van de geest’ oppikte als een van de kernbegrippen van hun activisme rond ‘zwarte identiteit’.
Schuldige kant
Antjie Krog, Zuid-Afrikaans dichter en schrijver, kreeg de vraag hoe haar moedertaal Afrikaans moet loskomen van het verleden als taal van de apartheid, de gedwongen rassenscheiding in Zuid-Afrika van vroeger. ‘Wij horen bij de schuldige kant, dus iedereen heeft een mening over ons. Dat verdienen we. Maar de meerderheid van Afrikaans-sprekenden is inmiddels van kleur. Schrijvers van kleur komen met baanbrekend werk en vernieuwen de taal.’ Zo voltrekt de dekolonisatie van de geest zich ook.
Misschien moeten activisten voor dekolonisatie zich niet zo veel richten op het bewustmaken van de witte bevolking, tamelijk hopeloos voor de harde kern in Zuid-Afrika bijvoorbeeld, zei Krog, maar nog meer een eigen weg kiezen.
Dat geluid liet ook Quinsy Gario, Curaçaos-Nederlands dichter en kunstenaar, horen. Na zijn anti-Zwarte Piet-activisme richt hij zich meer op het eigen verhaal: in het Wereldmuseum in Rotterdam is net een tentoonstelling geopend met werk van hem. Hij liet haperende filmbeelden zien uit de jaren zeventig en tachtig, gemaakt door zijn 86-jarige achteroom met een Super 8. Ook over de rol van Shell. ‘Op die manier probeer ik de herinneringen weer op gang te krijgen.’
Extase
Rapper en dichter Akwasi (nieuwe bundel: ‘Laten we het er maar niet over hebben’) presenteerde een nieuwe clip, Extase, dat begint met de tekst dat zwarte kunstenaars niet als levenstaak hebben witte medeburgers over racisme te onderwijzen, maar om hun eigen waarheden uit te leven, ondanks racisme. Hij las een gedicht voor over een bezoek aan Soweto, waar een Zuid-Afrikaanse hem zei: ‘We all have to die’, voor het racisme in haar land verdwenen is. Hij zag het ook als een oproep om iets nieuws van de grond toe op te bouwen.
Gario: ‘Ik vraag me alleen af wie daarvoor moet lijden. Ik niet! Ik heb liever een koningshuis dat belasting betaalt.’
In een ander panel had dichter Simone Atangana Bekono ook wat ambivalentie over activisme verwoord: ze was gevraagd mee te werken aan een alternatieve canon (met zwarte auteurs), maar eigenlijk is er maar één canon. Je wilt dat huidskleur er juist niet toe doet. Bij het schrijven zou ze het liefst vrij zijn van debatten en stigma’s als migrantenliteratuur. Maar je ontkomt er haast niet aan. Ze kreeg bijval van Gappah.
De geest van Ngugi wa Thiong’o waaide in het laatste debat vrijdagavond naar Nederland: op steeds meer universiteiten wordt Engels de voertaal, zei gespreksleider en schrijver Vamba Sherif. Nu zullen ook Nederlanders ervaren hoe het is als je moedertaal wordt weggedrukt. Mukoma wa Ngugi: ‘Vreemd, ik kan me toch niet voorstellen dat Duitsers hun literatuur in het Frans of Russisch gaan onderwijzen.’
Dit artikel verscheen eerder op het Afrikablog van de Volkskrant en is hier te vinden.
