Écrire, ne pas écrire. Dit is het dilemma of de grote vraag die opgeroepen wordt aan het einde van de spannende queeste van een jonge Afrikaanse schrijver naar een mythisch boek. Een To be or not to be-verhaal waarover Mohamed Mbougar Sarr schrijft in zijn indrukwekkende roman La plus secrète mémoire des hommes (Prix Goncourt 2021), vertaald als De diepst verborgen herinnering van de mens.
'How to move on and leave the ghosts behind?', was een vraag die de Keniaanse schrijfster Yvonne Owuor zich stelde in haar Nelson Mandela lezing van 6 februari 2022.
Met vergelijkbare gedachten vertrok de veelbelovende en charismatische Afrikaanse schrijver Elimane, zijn scheepjes achter zich verbrandend, naar het beloofde land van de blanken om daar zijn schrijverstalent te ontwikkelen. Hij schrijft een boek dat wordt bekroond en grote indruk maakt maar na beschuldiging van plagiaat en een polemiek die zijn reputatie aantast, verdwijnt hij van het literaire toneel.
Staat niet alle grote literatuur bol van plagiaat? Het ligt er natuurlijk aan hoe de ontleende passages worden ingebed in het verhaal. De jonge schrijver en bewonderaar Faye gaat op onderzoek uit en komt in contact met vrienden, geliefden en uitgevers die allemaal intense momenten met Elimane hebben beleefd terwijl deze ongrijpbaar blijft en voortdurend op mysterieuze wijze verdwijnt.
Deze getuigenissen zijn breed uitwaaierende verhalen waarachter hun vertellers oplossen, meesterlijk met elkaar verweven door Mbougar Sarr, die als een poppenspeler de touwtjes stevig in handen houdt. Het is een eerbetoon aan de verhalenvertellers, de orale literatuur met de West-Afrikaanse griots.
Tegelijk is deze labyrintische roman met duidelijke verwijzingen naar Borges en veel andere schrijvers, impliciet of expliciet (Camus, Proust, Rimbaud, Leiris, Yacine…) vooral op de toekomst gericht.
Wat kan een jonge Afrikaanse schrijver in deze tijd?
Het is wonderlijk hoe intiem zijn stem tot ons spreekt in deze existentiële roman. Wat kan een jonge Afrikaanse schrijver in deze tijd? Hoe moet hij schrijven, hoe kan hij zich losmaken van zijn verleden? Hij probeert de zwaarte van de geschiedenis van zich af te schudden met in het kielzog alle postkoloniale geesten, hij probeert zijn geheugen te legen van verleden en tabula rasa te maken. Hij moet zijn geboortedorp de rug toekeren en de wegen opgaan, zichzelf opnieuw uitvinden en verdwijnen… We zijn allemaal migranten geworden, maar de schaduwen uit het verleden komen hem achterna, noem ze de zielen van de voorouders, en halen hem in.
De roman is opgedragen aan Le devoir de violence van Yambo Ouologuem uit 1968 en een soort van eerherstel voor wat deze verbluffende roman of dit gruwelijke epos en zijn schrijver is overkomen: de beschuldiging van plagiaat terwijl de ware reden een andere was, waarna dit boek uit de handel is genomen en vergeten.
Laten we hopen dat dit meesterwerk van Mbougar Sarr zich door onze vluchtige tijd met snelle lezers weet heen te bijten.
Anja-Hélène van Zandwijk is docente moderne Franse literatuur met een speciale passie voor Afrikaanse schrijvers en organiseert in samenwerking met diverse partners zoals de UvA, de VU, het Institut Français, de Alliance française, boekhandels en bibliotheken literaire evenementen. Ze is bestuurslid van de Marcel Proust Vereniging en de Franse Alumnikring van de UvA.
